Kemik İliği Nakli

Kemik iliği nakli, sağlıklı ve uyumlu bir vericiden kemik iliğinin alınması ve kan kanseri olan hastaya yani alıcıya damar yolu ile verilmesidir. Kemik iliği nakli, hastalığın ilk evrelerinde yapılmayan genellikle kemoterapi ile sonuç alınmadığında yapılan bir işlem olarak bilinmektedir. Genellikle 3-3.5 yıl içerisinde kemoterapiden sonuç alındığı için %10 civarında bir oranla kemik iliği nakline ihtiyaç duyulmaktadır.

Kök hücresi, vücudumuzda gerçekleşen doku oluşumu ve onarımı gibi durumları sağlayan ana hücrelerdir. Kan yapımı açısından bakarsak ana kök hücrelerin en fazla kemik iliğinde yer aldığını söyleyebiliriz. Bu nedenle de kemik iliği nakli kan kanseri hastaları için oldukça uygun olmaktadır zira kan kanseri kan hücrelerinin görevini yapmaması ile gerçekleşen bir kanser türü olarak bilinmektedir.

Kemik İliği Nakli Nasıl Yapılır?

Kemik iliği naklinin yapılabilmesi için öncelikle uyumlu bir verici bulunması gerekmektedir. Genellikle hastanın kardeşleri bu konuda uyumlu olmaktadır. Eğer hastanın kardeşi yoksa dokuları uyumlu olan vericiler aranır. Bunun için genellikle doku bankası kullanılmaktadır. Verici bulunduktan sonra ameliyathane koşullarında vericiye genel anestezi yapılır ve özel iğneler yardımıyla kemik içine girilerek alıcının ihtiyaç duyduğu kadar kemik iliği alınır. Genellikle bu işlem 1 ya da 2 saat sürmektedir. Kemik iliği naklinin riskleri de elbette vardır fakat bu riskler alıcı için geçerlidir yani vericinin herhangi bir zarar görmediği bilinmektedir.

Vericiden gereken kemik iliği toplandıktan sonra alıcıya damar yolu ile bu kemik iliği enjekte edilir. Bu işlem de oldukça kolay bir işlemdir. Ancak bu işlem yapılmadan önce alıcı ve vericiye mutlaka gerekli testlerin yapılması gerekmektedir. Aksi taktirde pek çok sorun meydana gelebilmektedir. Uyumsuzluk olması sonucunda alıcı bu durumdan zarar görebilmektedir. Bu konuda mutlaka güvendiğiniz doktorlardan yardım almalısınız.

Kemik iliği naklinden sonra 3-4 hafta içerisinde enjekte edilen kök hücreleri görevlerini yapmaya başlar. Bu 3-4 haftalık süreç çok önemlidir. Hastanın gözlem altında tutulması ve gerekli koruyucu ilaçları kullanması gerekmektedir. Bu riskli dönemi atlattıktan sonra hastaya tekrardan gereken kan testleri yapılır ve sonuçlarına göre naklin başarılı olup olmadığı konusunda bir karara varılır. Nakil sonucunda da genellikle %90 oranında başarı sağlanmaktadır.

İlik Nakli Riskleri Nelerdir?

En çok yapılan nakil işlemlerinden biri olan kemik iliği nakli, lösemi hastalığına büyük umut oluyor. Vücutta normal olmayan hücrelerin zamanla artarak kemik iliğinde bulunan normal hücrelerin yerine geçmesi ile insanda kansızlık meydana gelir. Bu da savunma hücrelerinin azalmasına ve vücudun enfeksiyonlara karşı daha açık hale gelmesine neden olur. Kanser tedavilerinde son yıllarda %80’e varan başarı oranları sağlayan ilik nakli, kanserde mücadelede hastalara büyük bir umut oluyor. Ancak yine de her şeyde olduğu gibi kemik iliği nakli için de bazı riskler mevcut. Peki, ilik nakli riskleri nelerdir?

Vücutta sağlıklı kan üretimini engelleyen kemik iliği hastalıklarının ortaya çıkması durumunda nakil gerekir. İlik nakli gereken hastalıkların başında kan hastalıkları gelmektedir. Hastalık tedavisi sırasında yapılan tedavilere yanıt vermeyen hastalarda ilik nakli yapılır. İlik nakli yöntemleri arasında en az risk taşıyan yöntem “otolog ilik nakli“dir. Kanser hastalıklarının ileri seviyeye ulaştığı durumlarda en çok tercih edilen nakil yöntemidir. Tedavi sırasında hasta kemoterapi de gördüğünden; mide bulantısı, kusma, baş dönmesi, ishal, ateş gibi yan etkiler görülmektedir.

İlik nakli sonrasında 3 ay boyunca hastanın vücudu enfeksiyonlara açık durumdadır. Bu nedenle bu süreçte hasta doktor tarafından yakın takipte olmalıdır. Bağışıklık sisteminin güçlenmesi 6 ayı bulabilir ve 1 yıl dolduğunda hastanın bağışıklık sistemi normale yakın bir seviyeye yükselir. İlik nakli risklerini minimuma indirmek için, tedavi sonrasında hastanın yaşadığı ortam çok temiz olmalı ve sürekli takip altında olmalıdır. Bu süreçte enfeksiyon oluşma riski bulunduğundan, kişi evcil hayvan besliyorsa bunlar hastanın bağışıklık sistemi normale dönene kadar evden uzak tutulmalıdır. Onun yanı sıra ilk üç aylık süreçte eve dışarıdan biri gelmemeli ve hasta başkaları ile yakın temas kurmamalıdır. Kan hastalıkları tedavisinde yapılan ilik nakli, gelişen teknoloji ile risklerini minimuma indirmiş durumda olduğundan başarı oranları da aynı doğrultuda artmaktadır.

İlik Nakli Nedir Nasıl Yapılır?

Kemik iliği nakli nedir nasıl yapılır?

İnsanlarda erken yaşta ortaya çıkan lösemilerde özellikle çocuklarda ilaç ile tedavi yoluna gidilmektedir. Bu süreçte çocuğa ilacın yanında kemoterapi tedavisi uygulanmaktadır. Çocuklarda başarı oranı %85 civarındadır. Ancak çocuğun ilaç ve kemoterapi tedavisine yanıt vermediği durumlar olabilmektedir. Bu gibi vakalarda ilik nakli uygulanmaktadır.
Vücutta kan hücrelerinin yapımı için çalışan kök hücreler vardır. Bu kök hücreler sağlıklı bir verici (donör) kişiden alınarak hastaya nakledilmektedir. Hastaya nakledilen kök hücreler vücutta çalışmaya başladıktan sonra kendi başlarına kan hücreleri üretmeye başlarlar ve bu yeni üretilen kan hücreleri ile hasta sağlığına kavuşur.

Kemik iliği nakli için donör (verici) kişinin sağlaması gereken bir takım gereklilikler vardır.

Kemik iliği nakli için HLA adı verilen doku gruplarının uyması şarttır. Doku grubu (HLA) genelde kardeşlerle sorunsuz uymaktadır. Bazen doku grubunun (HLA) diğer aile bireyleri ile de uyduğu görülmektedir. Bu her zaman olan bir durum değildir. Doku grubunun diğer aile bireyleri ile veya aile dışında birisi ile uymasına allojenik denir. İngilizcesi “allogeneic” olarak geçer.
Lösemi hastasına kardeşinden veya yakın akrabalarından uygun doku bulunamaması durumunda Kemik İliği Doku Bankası aracılığı ile akraba olmayan kişilerden uygun doku araması yapılır. Doku gruplarının uyması durumunda doku bankasında eşleşen kişiden ilik nakli yapılır.
Lösemi hastalarının eğer daha önce alınmış kemik iliği var ise (kemik iliği önce alınarak dondurulmuş ve saklanmış ise) bu ilik de hastaya kemik iliği nakli için kullanılabilir.
Hastaya ilik nakli yapılırken uygulanabilen bir diğer yöntem de hastanın damarlarında mevcutta dolaşan kök hücreler özel yöntemlerle toplanarak bunlardan ilik naklinin yapılmasıdır.
Lösemi hastası çocuğun kardeşi varsa ve bu kardeşin göbek kordonu kanı saklanmış ise bu kanda bulunan kök hücreler kullanılarak da ilik nakli yapılabilmektedir. Burada önemli olan şey göbek kordonu kanının düzgün biçimde alınıp uygun ortamlarda saklanmasıdır. Uygun ortamlarda saklanmayan göbek kordonu kanı ne yazık ki kullanılamamaktadır. Kardeşi olmayan çocukların anne-babaları yeni bir çocuk yaparak bu yeni doğan çocuğun göbek kordonu kanı ile lösemi hastası çocuğa gerekli olan kök hücreleri sağlayabilmektedirler.

Tıp her gün gelişmekte ve kök hücre alanında büyük devrimler gelmektedir. Daha önce mümkün olmayan yeni kapılar açılmakta ve lösemi hastalarına umut ışığı olmaktadır. Bu gelişmeler herkes için uygulanabilir olana kadar sabretmek ve morali yüksek tutmak çok önemlidir.